Брэст, Брэсцкая вобласць

Беларуская народная легенда

Чараўніца

Беларуская народная легенда
 
Спытайце ў сонца, хто самы ўладны ў гэтым краі, і яно адкажа: «Князь Рацібор, сын мудрай Барыславы». Спытайце ў ветру, хто самы дужы з людзей тутэйшых, і ён адкажа: «Князь Рацібор, сын старой Барыславы». Спытайце ў горнага арла, хто самы смелы на зямлі гэтай, і ён адкажа: «Князь Рацібор, сын гордай Барыславы...»
Так славілі ляхавіцкага князя па ўсім краі людзі, удзячныя яму за тое, што ён, урэшце, перамог, разбіў у вялікай бітве злых ворагаў-качэўнікаў, якія, спакон веку рабавалі і палілі гэтыя землі.
Весела святкавалі сваю перамогу воіны. У княжацкім цераме накрылі доўгія дубовыя сталы. Дзясяткі слуг уносілі бесперапынку ў залу для піравання новыя стравы. Яшчэ дзясятак разлівалі віно па чарах. Стаяў звон, смех, гоман.
Адкінуўшыся на высокую спінку разнога драўлянага крэсла, стомленым вокам азіраў сваіх гасцей князь Рацібор. Побач з ім, роўная і высокая, нібы сасна, сядзела старая княгіня Барыслава, адзіная жанчына, якой дазвалялася прысутнічаць на вясёлых княжацкіх забавах.
— Сын мой, Рацібор, чаму я не бачу на вуснах тваіх усмешку? — спыталася яна. — Хіба не тваю перамогу адзначаем мы зараз так пышна?
— Усё так, княгіня. Але нельга князю весяліцца, пакуль хаця б адзін з яго падданых сумуе.
— Хто ж тут сумуе, сыне?
— Мой добры канюшы Бяляй. Ці пір наш яму не даспадобы, ці ў сэрцы яго пасяліўся неспакой.
— Дык спытай яго аб гэтым, уведаўшы ўсё, развесяліся ўрэшце.
Кліча князь да сябе канюшага ды і пытаецца ў яго:
— Ці не злая думка пра мяне, гаспадара твайго, точыць цябе так, што не ясі ты і не п'еш за сталом маім?
— Няма супраць цябе, княжа, у Бяляя ніякай злой думкі, — адказвае канюшы. — Але страціў я пакой, бо пачуў серабрысты смех чараўніцы-прыгажуні, якая жыве ў лесе ля блакітнай ракі.
Здзівіўся князь, але нічога не сказаў, адпусціў канюшага.
— Сын мой, — зноў пытаецца княгіня-маці, — хіба не супакоіў цябе адказ любімага слугі твайго? Не злосць супраць цябе, але каханне віной яго настрою. Развесяліся ж, я хачу ўбачыць тваю ўсмешку.
— Аб якой весялосці кажаш ты, маці! Зірні, яшчэ два маіх воіны сумуюць: лоўчы Воўк ды сотнік Дабрыта, — кажа Рацібор.
I вось клічуць ужо да князя гэтых дваіх, і, без адзінай усмешкі, адказваюць яны на суровыя пытанні.
— Аднойчы, у час палявання, я пачуў у лесе песню чараўніцы-прыгажуні, і спакой адляцеў ад мяне, расказвае Воўк.
— Табе, дружа, лягчэй, а вось я дык бачыў яе, неверагодную красуню, — кажа Дабрыта. — А хіба можна пасля гэтага думаць пра нешта іншае?
Адпусціў лоўчага ды сотніка князь Рацібор ды і прызадумаўся: «Чаму я ніколі раней не чуў пра чараўніцу-прыгажуню? Хто яна? Адкуль з'явілася? Навошта на людзей маркоту наводзіць? I ці сапраўды прыгажосць яе такая, што кожны страчвае розум?»
I загарэлася ў ім нясцерпнае жаданне самому сустрэцца з таямнічай красуняй. Устаў ён з-за стала:
— Зараз жа еду да яе!
I захвалявалася старая Барыслава:
— Не трэба, сыне! Навошта рызыкаваць? А раптам гэта злая вядзьмарка, і навядзе яна на цябе немач? Што будзем мы ўсе рабіць без свайго князя?
Але непахісным было рашэнне Рацібора. Узяўшы ў праваднікі Бяляя, Ваўка і Дабрыту, князь смела накіраваўся ў лес. Яны доўга блукалі па гушчары, пакуль, амаль перад заходам сонца, не выйшлі да блакітнай ракі, якая перарэзала змрочны лес амаль напалову.
Вакол ракі зусім мала дрэў, ды і тыя — танюткія, маладзенькія. I таму выехаўшым з гушчару коннікам здавалася, быццам само сонца спусцілася сюды, каб ахінуць свае косы-промні ў рачныя хвалі. Ля ракі знайшлі яны маленькую хатку — жытло чараўніцы-прыгажуні. Але яе самой нідзе не было. I князь Рацібор вырашыў чакаць яе тут. Спадарожнікам жа сваім ён наказаў вяртацца і супакоіць княгіню-маці. Неахвотна і хмура павярнулі коней сваіх назад Бяляй, Воўк ды Дабрыта. А князь пад ласкавы смех вады, пад ціхі шэпт лістоты непрыкметна для сябе заснуў.
Калі ж адплюшчыў ён вочы, перад ім стаяла, схіліўшыся, краса неверагодная, бярозка стройная, крынічка гаючая, чараўніца-прыгажуня. Ён адразу зразумеў: гэта яна, бо прыгажосць яе была такой, што нават вочы не верылі таму.
I сустрэўся блакіт вачэй Раціборавых з чарнатою вялікіх вачэй чараўніцы, быццам неба дзённае і начное. I зразумеў князь, што гэта — лёс яго, што гэта — яго адзінае каханне. Моўчкі працягнуў ён руку красуні, і таксама моўчкі яна паклала на яе сваю.
Доўга сядзелі яны так, адно побач з адным. Толькі калі ўжо зусім сцямнела, князь змог, урэшце, зварухнуць вуснамі, каб спытацца пра імя дзяўчыны.
—Чарнава, усміхнулася яна.
— Ці не таму цябе так назвалі, што ты — дачка злога бога Чарнабога, які калісьці пакляўся перад Перуном загубіць род чалавечы?
— Зусім не, адказала прыгажуня. Але паглядзі, якога колеру ў мяне вочы і валасы.
І дзяўчына абедзвюма рукамі ўзняла над галавой тоўстую чорную касу, такую доўгую, што яна, калі чараўніца ішла праз лес, заўсёды цалавалася з зямлёю і травой.
— Я чакала цябе, князь, вымавіла прыгажуня, ласкава гледзячы на Рацібора. — Колькі разоў, седзячы каля вады, я паўтарала: прыйдзі да мяне. І вось ты тут. Дзякуй табе, княжа, што пачуў мой клік. Але пойдзем у хату. Ужо цёмна і становіцца холадна. Я пачастую цябе мёдам, які падаравалі мне лясныя пчолы, грыбамі і ягадамі. Я хачу, каб табе спадабалася ў мяне.
Усю ноч прагаварылі Рацібор і Чарнава, і дзяўчына, урэшце, адкрыла яму таямніцу сваёй незвычайнай сілы над людзьмі:
— Не, княжа, я не вядзьмарка. Але валодаю вялікім дарам багоў. Ён і на радасць мне, бо дапамог сустрэцца з табою, і на гора, бо вакол мяне зараз адны закаханыя, а я не магу гэтым жа адказаць ім усім. А пачалося ўсё ў сцюдзёную зімовую ноч, у якую без вясёлага агню, песень ды скокаў — не сагрэцца. У тую ноч, калі кожны з нас славіць і ўхваляе жонку Перунову, верную Каляду, якая сыходзіць штогод у адзін і той жа час на зямлю, каб тут, сярод людзей, нарадзіць вялікага Дажджбога.
У беднай хатцы бацькі майго таксама чакалі прыходу Каляды і таксама ведалі, што калі людзям не ўдасца ў гэтую ноч абараніць пяшчотную жонку Перунову ад гневу бога зімы, сівога Зюзі, адпудзіць агнём ды весялосцю яго ваўкоў-завірух, не народзіцца Дажджбог, не прыйдзе ў наш край сонца і вясна.
Але з голаду не цягне на песні ды скокі. Сям'я ж наша ў тую зіму вельмі галадала, і таму ўсе мы сядзелі ціхенька ў хаце сваёй, прыціснуўшыся адно да аднаго, і слухалі вой завеі за акном. Раптам хтосьці пастукаў у нашы дзверы, і ледзь чутны слабы голас папрасіў адчыніць і даць прыстанішча няшчаснай вандроўніцы. Гэта аказалася бледная, бедна апранутая жанчына-жабрачка. Яна ледзь трымалася на нагах ад холаду і стомы. Бацька пасадзіў яе ля агню, і мы яшчэ доўга адчувалі, як калоціцца яна, ніяк не можа сагрэцца.
I, сапраўды, з той хвіліны, як жанчына ўвайшла ў наш дом, завіруха разгулялася яшчэ больш. Здавалася, моцны марозны вецер хутка сарве дах нашай хаты, зломіць дзверы, і ўсе мы ператворымся ў вялікія ледзяшы. Цяпер у завыванні мяцеліцы нам чулася не жаласная скарга, але пагроза.
Са страхам глядзелі мы адно на аднаго, і тады бацька наказаў мне як самай старэйшай пець. I я запела сваю любімую песню пра сонца і лета, пра купальскіх багоў і папараць-кветку, і, здаецца, за акном сцішэла. Я пела ўсё больш гучна і весела, і, здавалася, быццам ад песень гэтых станавілася кожнаму цяплей. I, што самае дзіўнае, госця наша пад гукі іх пачала з бруднай жабрачкі ператварацца ў прыгожую княгіню. Толькі тады мы зразумелі, што гэта сама Каляда, і яна прыйшла менавіта да нас. Ашаломленыя, мы не спускалі вачэй з багіні, а яна, усміхаючыся, дзякавала нам затое, што мы выратавалі яе ад злога Зюзі і яго памагатых. «Да людзей прыйдзе Сонца-Дажджбог, а разам з ім вясна і лета, сказала яна. — Вы павінны быць за гэта ўзнагароджаны. I я ўжо ведаю, чым аддзякаваць гэтую хату. Няхай у ёй вырасце прыгажосць незвычайная, краса немагчымая, лябёдка белая, рамонак духмяны, і яна паказала на мяне. I няхай заўсёды цягнуцца да яе людзі так, як цягнецца ўсё жывое да цяпла і сонца.»
Цяпер зразумеў ты, князь мой, чаму дар гэты для мяне — і радасць, і гора...
Забыў пра ўсё на свеце, страціў развагу князь Рацібор з тых часін, як сустрэўся з чараўніцай-прыгажуняй. Глядзеў ён на воінаў сваіх з суровымі, мужнымі, пасечанымі ў бойках тварамі, а бачыў пяшчотнае Чарнавіна аблічча, слухаў звон зброі ды конскае ржанне, а чуў ціхі ласкавы голас красуні з начнымі вачыма. Удыхаў пах дыму і жалеза, і здаваўся ён яму духмяным водарам цела і валасоў каханай. Усё часцей, кідаючы дружыну сваю, знікаў Рацібор у лесе, а вяртаўся адтуль ціхі і лагодны, быццам гасціў на балі ў вялікіх багоў.
I страшна стала мудрай Барыславе, бо зразумела яна, што, калі захоча, стане чараўніца-прыгажуня гаспадыняй над сынам яе, і скончыцца тады час улады Барыславінай. Вось кліча старая княгіня да сябе канюшага Бяляя, лоўчага Ваўка ды сотніка Дабрыту. Ласкавую гаворку з імі заводзіць, віном поіць, пра Рацібора з чараўніцай расказвае: «Хутка жонкаю сваёй лясную прыгажуню назаве князь Рацібор. Адбярэ ён у вас ваша каханне».
Пільна сочыць Барыслава за тым, як павольна бляднее твар у Бяляя, чырванее ў Ваўка, цямнее у Дабрыты. I разумее яна, што ў сэрцах іх ужо няма адданасці гаспадару свайму, там толькі крыўда, зайздрасць ды злосць, і, значыць, могуць яны здзейсніць тое, чаго хочацца ёй...
Цёмнай ноччу тры маўклівыя коннікі пад'ехалі да хаты чараўніцы-прыгажуні. Яны ўвайшлі ўсярэдзіну з пустымі рукамі, выйшлі ж з цяжкай ношай у мяшку. Толькі хвалі блакітнай ракі ды поўня былі сведкамі чорнай справы іх...
Сярод ночы ўскочыў з ложка князь Рацібор. У цішыні, здалося яму, паклікаў яго самотны голас каханай. I скочыў у сядло Рацібор у хваляванні вялікім і адчуванні надыходзячай бяды. Выбегла са святліцы сваёй княгіня Барыслава ды і ўпала, забілася ля стрэмені сына, просячы яго спыніцца. Але сцебануў каня князь, і той панёс яго да знаёмай лясной хаткі...
Ён адразу ўсё зразумеў, калі ўбачыў на падлозе змятую хусцінку ды разарваныя рабінавыя каралі. Ногі самі прывялі яго да ракі. I схіліўся князь над хуткай плынню, і бязгучна затрэсліся яго плечы. I тады, здалося яму, зашаптала яму штосьці голасам Чарнавы ласкава і пяшчотна рачная вада. Але тут на паляне з'явіліся дружыннікі, якія кінуліся ўслед свайму князю. I выехала наперад на сваім кані старая Барыслава.
— Сыне, апамятайся! — крыкнула яна.
Але было ўжо позна. Ён зрабіў толькі адзін крок наперад. I ніхто не пачуў усплёску. Быццам каханага ў абдымкі, узяла яго рака. I ў нейкім незразумелым страху адступілі ад вады воіны, што кінуліся ратаваць князя Рацібора. У цішыні пад зорным небам былі чутны толькі дзіўны, незвычайны шэпт вады ды галашэнне Барыславы: «Навошта, сыне! О, гэтая ведзьма!»
Нясе свае воды праз горад Ляхавічы блакітная рака. З даўніх часін называюць яе Ведзьмай. Кажуць, калі доўга стаяць ля вады і добра прыслухоўвацца, можна пачуць праз шум хваляў ціхі пяшчотны шэпт двух галасоў, жаночага і мужчынскага. I яшчэ кажуць, тых, хто пачуе гэты шэпт, куды б іх ні занесла жыццё, заўсёды будзе цягнуць сюды, на радзіму, да блакітнай ракі Ведзьмы, гэтаксама, як усё жывое на зямлі цягне да сонца і цяпла.

 

свернуть

Вершы

Як зроблены цацкі?

Алесь Ставер
 
У Дзяніскі сёння свята —
Цацак дзед прынёс багата:
Верталёцік, самаходку
I пластмасавую лодку,
Матаролер і машыну
З размалёванай кабінай.
Рад Дзяніска, вельмі рад,
Ён паставіў цацкі ў рад.
Перш узяўся за машыну —
Адвінціў ураз кабіну,
Потым колы паздымаў.
Верталёцік паламаў.
Разабраў надзіва скора
Самаходку, матаролер.
Дзед ўбачыў, забубніў:
— Што ты з цацкамі зрабіў?
Не купляў бы я, каб ведаў.
А Дзяніска кажа дзеду:
— Мне карцела разабрацца,
Як жа зробленыя цацкі.
А ва ўсім як разбяруся —
Цацкі зноў збяру, дзядуся!
 

Хто пачынае дзень?

Эдзі Агняцвет
 
Раней за ўсіх устаў шафёр,
Пабег да гаража.
Не любіць соннай цішыні,
Гарачая душа!
 
Ён — неспакойны чалавек —
Хацеў бы сто гадоў
Цагліны цёплыя вазіць
Для новых гарадоў.
 
Устане рана хлебапёк,
Адчуе смачны пах,
І пойдзе жытні свежы хлеб
З румянцам на шчаках.
 
Па-свойму радуе маляр
Прыроду і людзей:
Прыносіць колеры вясны
Вясёлы чарадзей.
 
Спытайся ў сонца і зямлі,
Спытайся ў чыстых рэк:
— Хто пачынае новы дзень?
— Рабочы чалавек!

Зайчаняткі

Алесь Бадак
 
— Дзе былі вы, зайчаняткі?
— Загаралі каля градкі.
— А пасля куды прапалі?
— Маме дома памагалі.
Мылі міскі, мылі лыжкі,
Акуратна склалі кніжкі.
— Ну а што пасля рабілі?
— Да мядзведзіка хадзілі.
Пазаўчора яму дзед
Падарыў веласіпед.
I цяпер мы на палянцы
Разам вучымся катацца.
Хочаш, з намі павучыся —
Толькі ты, глядзі, не біся!
 

Апошні снег растаў.
Вясёлыя пралескі
Зірнулі з-пад куста.

Празрыста ззяюць вочы,
Нібы блакіт нябёс.
Халоднай весняй ноччу
Іх не кране мароз.

Пралескі на пагорку
Пад леташняй травой
Зіхочуць, быццам зоркі,
Агністай сінявой.

Хоць часам вецер рэзкі
Махне сваім крылом,
Але цвітуць пралескі
Ў зацішку над кустом.

Дарослыя і дзеці
Вітанне шлюць вясне...
Пралескавы букецік,
Як госць наш, на акне.

 

свернуть

Апавяданне

 Boжык

Улaдзiмip Ягoўдзiк

Bocь дык дзiўны шaвeц! Ha cпiнe cтo iгoлaк, a шыць нe ўмee. Koжны нaзaвe ягo iмя – гэтa вoжык. I мae ён нe cтo iгoлaк, a ў cтo paзoў бoльш. Taк, пpынaмci, пaдлiчылi вyчoныя.    Жывe вoжык вa ўcix мяcцiнax нaшaй Бeлapyci. Haйчacцeй, вядoмa, y лece. Aлe ёcць cяpoд вoжыкaў i тaкiя, штo нe цypaюццa жыxapcтвa ў гopaдзe цi вёcцы. Ix мoжнa cycтpэць y caдзe, пapкy, нeпaдaлёкy aд xлeвa для cвoйcкae жывёлы. Boжык, нaпэўнa, caмы aдвaжны ca звяpкoў – нaшыx блiзкix cyceдзяў. Ён нe cпяшaeццa ўцякaць, кaлi ягo xтo-нeбyдзь пepacтpэнe нa cцяжынцы. Haтaпыpыць cвae вocтpыя кaлючкi i cяpдзiтa чyфыкae, пыxкae, мaўляў, пpэч з дapoгi, бo ўкaлю! Kaлi ж кpыўдзiцeль нaпaдзe, звяpoк yмoмaнт згopнeццa ў клyбoк. Hяшмaт знoйдзeццa axвoтнiкaў пaгyляць a тaкiм кaлючым мячыкaм. Xiбa гaлoднaя лica пaкoцiць ягo дa paўчyкa цi глыбoкaй лyжыны. A пoтым, як вoжык cтaнe paтaвaццa, плыць пa вaдзe, – цoпнe ягo зyбaмi зa пыcкy цi жывoт.    Дapэчы, вoжык i caм aдвaжны пaляўнiчы. Шмaт знiшчae шкoдлiвыx жyкoў, cлiмaкoў, бypыць мышыныя i кpaтoвыя гнёзды. Acaблiвa зaцятa змaгaeццa з пaўзyчымi гaдaмi. Hiкoлi нe aбмiнe гaдзюкy. Haвaт caмyю вялiкyю i cтpaшнyю. Cпaчaткy цaляe пaшкoдзiць, пepaкyciць ёй xpыбeт. Гaдзюкa ўмeлa бapoнiццa. Пaгpoзлiвa cыкae, нapaвiць yкyciць звяpкa. Aлe вoжыкa нaдзeйнa бapoняць вocтpыя кaлючкi, i ён звычaйнa пepaмaгae. Цiкaвa i тoe, штo мaлeнькiя вoжыкi aдpaзy нapaджaюццa з iгoлкaмi. Aднaк нaпaчaткy яны ў звяpкoў мяккiя i бeлыя. 3aмecт ix пpaз двa-тpы тыднi выpacтaюць цёмныя i кaлючыя. Boжычыxa cтapaннa aпeкyeццa cвaiмi дзeцьмi, вoдзiць ix зa caбoю aмaль цэлae лeтa.    A ўзiмкy вoжык cпiць. У цёплaй нopцы-гняздзe, зyciм бeз eжы. Як мядзвeдзь y бяpлoзe. Cпiць i, нaпэўнa, cнiць, штo вяcнoю, кaлi пpыгpэe coнeйкa, xтocьцi дoбpы пaчacтye ягo цёплым cыpaдoeм. Maлaкo для вoжыкa – caмы лeпшы лacyнaк нa cвeцe. Cпoдaчкaм cыpaдoю звяpкa лёгкa пpыpyчыць. Aлe тpэбa пaмятaць: мaлaкo шкoдзiць вoжыкaвaмy здapoўю. Acaблiвa кaлi нaлiвaюць ягo шмaт i кoжны дзeнь.    Haйлeпш звяpoў i птyшaк зyciм нe пpыpyчaць i нe чынiць iм aнiякaй кpыўды. Taды яны зaўcёды бyдyць жыць з нaмi ў блiзкiм cyceдcтвe i дoбpaй згoдзe.  

 

3iмoвы Дyб

Kлaўдзiя Kaлiнa

   Iдзe лecaм Лicтaпaд, лicцe cыплeццa, як гpaд, cякyць дaжджы кacыя, шyмяць вятpыcкi злыя… Дpэвы нiзкa клaняюццa Лicтaпaдy, cцeлюць дa ягo нoг пaжoўклae лicцe. Aдляцeлi ў выpaй птyшкi, звяpы пaxaвaлicя ў зaцiшaк, aпycцeлi пaлi.    3aдaвoлeны Лicтaпaд: ycё cкapылacя ямy. Уcмixнyўcя, пacлaў нa зямлю блeдны coнeчны пpaмeнь, глянyў з-зa шэpыx xмap лaпiнкaй блaкiтy. Aлe штo гэтa? Byнь нa ўзлecci pacкiнyў вeццe мaгyтны Дyб, yвecь y мядзянaй лicтoцe.    – Чaмy ты нe cкapыўcя мнe? – гpoзнa cпытaў Лicтaпaд.    – Я 3iмoвы. Taмy дa вяcны бyдy ў мядзяным yбpaннi.    Угнeвaўcя Лicтaпaд.    – Гэй, вятpы бyйныя! – пaклiкaў ён cвaix пaмoчнiкaў. – Capвiцe з Дyбa ягo мядзяны ўбop!    3aвылi вятpы, зaшyмeлi гaлiны Дyбa.    – Гэй, дaжджы xaлoдныя! – гyкнyў Лicтaпaд. – Пaзбiвaйцe з Дyбa лicцe.    Ceкaнyлi дaжджы, зaбapaбaнiлi пa бyйным лicцi, aлe Дyб нe звapyxнyўcя.    – Гэй, бpaцe Cнeжaнь, – зaгyкaў Лicтaпaд. – Пpышлi мнe мapoзy пякyчaгa, зaвeяў cыпyчыx, няxaй зaмapoзяць, зacыплюць cнeгaм нeпaкopнaгa!    Пpымчaлi мapaзы, пpыляцeлi зaвei, мapoзiлi, cнeгaм ceклi, aлe нe cкapыўcя Дyб.    Cпaxмypнeў Лicтaпaд i aдcтyпiўcя aд цapa лecy… Уcю зiмy cтaiць Дyб y cвaiм мядзяным aдзeннi. Toлькi вяcнoю нeнaдoўгa cкiдae ягo, кaб пepaaпpaнyццa ў нoвae, зялёнae. 3a гэтa нaзывaюць ягo 3iмoвым Дyбaм.

свернуть

Казкі

Пчала і муха

Беларуская народная казка
ў апрацоўцы Алеся Якімовіча
 
Жылі-былі пчала і муха. Пчала з ранку да вечара па лугах лётала, мёд збірала. А муха мёд толькі есці любіла. Дзе мёдам запахне, там і яна. А дзе мёду не чуваць, там муха не хоча нават і пераначаваць.
Аднаго разу прысела муха адпачыць на зялёным лузе. Сонейка муху прыгравае, лёгкі ветрык абвявае. Наўкол кветкі цвітуць, жвавыя конікі скачуць. У небе птушкі песенькі спяваюць.
Задумалася муха: як добра на свеце жыць!
Думала-думала ды і задрамала.
А ў гэты час над лугам пчала пралятала. Ляціць, гудзе, мёд у вулей нясе. Цяжка ёй, аж стогне, небарака.
Прахапілася муха ды як закрычыць на пчалу:
— Ах ты, сякая-такая! Чаго тут над вухам стогнеш, мне спаць не даеш!
— Выбачай, — сказала пчала. — Я шмат мёду нясу, дык і стагну.
— Ха-ха, — засмяялася муха, — шмат мёду нясеш, а сама нябось галодная: вунь якая худая — адны косці…
— Праўда, — адказвае пчала, — мы, пчолы, збіраем пуды, а самі худы.
— А чаму ж вы худы? — I мёд у вас, і вашчына ў вас…
— Дык жа мёд мы збіраем не толькі сабе, а і сваім дзеткам, і гаспадару, які нам хату зрабіў, даглядае нас.
— Чакай, чакай, — кажа муха, — я нешта не зусім цябе разумею: як гэта можна збіраць мёд для іншых? Мы, мухі, так не робім. Мы толькі гатовага мёду шукаем.
— Ат, — замахала крыльцамі пчала, — няма мне калі з табою гаманіць: трэба хутчэй дадому спяшацца, мядовую кашку дзеткам варыць.
— А дзе возьмеш ты мядовую кашку?
— На сабе вязу.
— У чым?
— У вазку, у палазку і за пазушкай.
Загула пчала ды паляцела ў свой вулей.
 
Лісіца-хітрыца

Казка
 

Жыў дзед ды баба. Нічога ў іх з гаспадаркі не было, толькі адна курачка Чубатка.

Жылі яны, жылі, дажыліся — няма чаго варыць. Вось дзед і кажа бабе:

— Баба, а баба, звары хіба Чубатку, ці што?

Баба замахала рукамі:

— Што ты, дзед, надумаўся! Лепш мы галодныя будзем, а Чубаткі я не дам варыць.

Пачула гэта курачка, пабегла на двор, знайшла там бабовае зерне і прынесла бабе. Дзед кажа:

— Вось і добра. Звары ты, баба, хоць гэтую бобінку.

Паглядзела старая на бобінку:

— Дзеду мой, дзеду, што за наедак з аднае бобінкі? Я для яе і гаршка не падбяру. Давай лепш пасадзім яе. Як вырасце, тады спячом цэлы бабовы пірог.

— Дзе ж мы яе пасадзім? — пытаецца дзед.

— На полі.

— На полі яе варона выдзеўбе…

— Дык на двары.

— На двары яе курыца выграбе… Тады давай пасадзім хіба ў хаце пад палацямі.

— Добра, — згадзіўся дзед і пасадзіў бобінку ў хаце пад палацямі.

Узышла бобінка ды давай расці. Расла, расла, уперлася ў палаці.

— Што, баба, рабіць будзем? — пытаецца дзед.

— Трэба палаці разбіраць.

Дзед разабраў палаці, а бобінка як расці ды расці — дарасла да столі.

— Што, баба, рабіць будзем? — зноў пытаецца дзед.

— Трэба столь разбіраць.

Дзед і столь разабраў, а бобінка як расці ды расці — дарасла да страхі. Дзед і страху разабраў.

Выглянула бобінка на свет і давай расці яшчэ весялей. Дарасла аж да неба.

Узяў тады дзед торбу, палез па сцяблу на неба, абабраў спелыя струкі і вярнуўся назад.

Зарадавалася баба — цэлую торбу бабовых струкоў прынёс дзед!

— Ну, цяпер-то мы ўжо наядзімся пірага!

Палузала баба струкі, высушыла боб на печы, змалола і рашчыніла ў дзяжы цеста на пірог.

Цеста як расці ды расці — з дзяжы вон лезе. Палажыла яго баба на лапату, загладзіла пірагом, размалявала рознымі ўзорамі, каб прыгожы быў, ды ў печ. А пірог як расці ды расці — з печы на прыпечак лезе. Адсланіла баба засланку, а ён — скок на хату, з хаты за парог — і ўцёк…

Кінуліся дзед з бабай даганяць пірог. Ды дзе там! Так і не дагналі.

Прыкаціўся пірог у лес. А тут насустрач яму рыжая лісіца-хітрыца. Схапіла яна пірог, выела мякіш, усярэдзіну шышак насыпала ды пабегла з пірагом да пастушкоў. Знайшла пастушкоў у полі і кажа:

— Пастушкі, пастушкі, дайце мне бычка-трацячка, а я вам дам за гэта пірог.

Бачаць пастушкі — добры пірог у лісіцы, жоўценькая скарынка аж блішчыць, так і хочацца яго паспытаць. Згадзіліся яны на мену і аддалі лісіцы бычка-трацячка.

— Толькі ж, глядзіце, не ешце пірага, пакуль я не заеду за горку, — кажа лісіца.

Села яна на бычка верхам і паехала. Як толькі схавалася за горкаю, пастушкі і кажуць: «Сядзем на пясочку, з'ядзім па кусочку!» Разламалі пірог, а там — адны шышкі яловыя… Падманула іх хітрая лісіца!

Едзе лісіца на бычку, бачыць — на дарозе пустая павозка стаіць, а недалёка чалавек арэ. Падкралася яна цішком да павозкі, запрэгла ў яе бычка-трацячка, села на мяккай саломе і едзе сабе далей, пугай бычка паганяе.

Прыехала ў лес. Насустрач ёй воўк ідзе. Збегаўся, змарыўся, ледзьве ногі валачэ.

— Куды, кума, едзеш? — пытаецца.

— За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства.

— Чаго?

— Там, кажуць, курэй і каршуны не дзяруць…

— А бараны ў тым царстве ёсцека? — аблізнуўся воўк.

— Ды імі там хоць гаць гаці!

— А лісічка, а сястрычка, вазьмі і мяне з сабою. Падвязі хоць мой хвост.

— Што адзін хвост везці, садзіся ўвесь ты.

Сеў воўк. Едуць далей. Сустракаюць мядзведзя.

— Куды, кумы, едзеце?

— За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства…

— Чаго?

— Там, кажуць, курэй і каршуны не дзяруць, — адказвае лісіца.

— Там, кажуць, бараноў хоць гаць гаці, — падтаквае ёй воўк.

— А мёду там многа?

— Ды там, кажуць, мядовыя рэкі цякуць!

Мядзведзь зарадаваўся:

— То вазьміце і мяне. Хоць адну лапу падвязіце.

— Што адну лапу везці, садзіся ўвесь ты.

Уселіся ўтраіх, едуць далей. Аж раптам зламалася аглобля. Лісіца кажа мядзведзю:

— Схадзі, кум, прынясі аглоблю. Пайшоў мядзведзь у гушчар, знайшоў вывернутую елку і прывалок да воза. Убачыла лісіца, крыку нарабіла:

— Ах ты, мядзведзішча, ах ты, дурнішча, ці ж гэта лясіна для аглоблі!

І да ваўка:

— Схадзі, куме, прынясі тонкую аглоблю.

Пайшоў воўк і прынёс крывы яловы сук. Лісіца і на яго накрычала, плюнула ды пайшла сама па аглоблю.

Тым часам мядзведзь з ваўком з'елі бычка-трацячка, шкуру саломай напхалі, на ногі паставілі ды пайшлі сабе пасміхаючыся.

Вярнулася лісіца, бачыць — ні ваўка, ні мядзведзя, толькі бычок стаіць. Прыладзіла яна аглоблю, села ў павозку, махнула пугаю на бычка, а той — брык! — і паваліўся.

Паглядзела лісіца на бычка і аб усім здагадалася.

— Пачакайце ж вы ў мяне! Я вам гэтага не дарую! — пагразіла яна ваўку і мядзведзю ды пайшла сваёю дарогаю.

Шмат часу ішла ці мала, а ў дарозе ўжо і восень яе застала. Сустракае ваўка, таго, што з'еў бычка.

— Добры дзень, кум! Як маешся?

— Дрэнна, — кажа воўк. — Нешта азяб на дажджы, аж увесь калачуся. Зуб на зуб не трапляе.

— То трэба новы кажух пашыць, — раіць лісіца.

— Праўду, кумка, кажаш, — згадзіўся воўк.

Пабег ён на выган, схапіў авечку і прывалок у лес.

— Хопіць на кажух? — пытаецца ў лісіцы.

— Мала, — кажа лісіца. Прынёс воўк яшчэ адну авечку.

— Цяпер хопіць?

— Не, яшчэ адну трэба. Воўк і трэцюю прывалок.

— Ну, а цяпер, — кажа лісіца, — трэба краўца шукаць.

— Дзе ж мне яго шукаць, кумка?

— Я ведаю добрага краўца. Хадзем да яго.

Прывяла лісіца ваўка на луг. Там, у кустах, на прывязі жарабец пасвіўся.

— Вунь ён, кравец! Воўк зарагатаў:

— Гэта не кравец, а жарабец! Не, кумка, як сабе хочаш, а розуму ў цябе мала.

Лісіца пакрыўдзілася:

— Ты пра мой розум не вельмі языком мялі. Я была разумнай і буду, а ты быў дурань, дурнем і застанешся.

Тут ужо і воўк пакрыўдзіўся, аж узлаваўся:

— Паглядзім яшчэ, хто з нас разумнейшы!

— Не хваліся загадзя, — кажа лісіца, — лепш паглядзіш, як зараз з цябе шкуру знімуць.

— Хто зніме? — ляснуў зубамі воўк.

— Гаспадар гэтага каня.

— Не можа быць! — не верыць воўк.

— Пабачыш. На чым жарабец навязаны? — пытаецца лісіца.

— На вяроўцы. Лісіца засмяялася:

— Вось і відаць, што дурань!

— Чаму? — падскочыў воўк.

— Жарабец на калу навязаны.

— Не можа быць! — залыпаў воўк вачыма.

— Хадзем пакажу.

Прывяла лісіца яго да калка, за які быў прывязаны канец вяроўкі, зняла вяроўку, зрабіла пятлю і закінула ваўку на шыю. Воўк і азірнуцца не паспеў, як у пятлі апынуўся. Тады лісіца падбегла да жарабца, замахала хвастом. Той спужаўся ды як драпануў дахаты, толькі падковы заблішчалі.

Так і прыцягнуў у пятлі ваўка да свайго гаспадара. Ну а там з яго і шкуру знялі.

Вярнулася лісіца ў лес, закапала авечак у мох на запас, адны толькі мазгі на абед пакінула. Села пад елкаю і есць.

Ідзе мядзведзь — той, што бычка з'еў.

— Што гэта ты, кума, жуеш? — пытаецца.

— Мазгі. Сляпы ты, ці што?

— А дзе ж ты іх дастала?

— З галавы. І ты можаш дастаць, калі хочаш.

— Як?

— Вельмі проста: разганіся ды стукніся галавою аб дуб — мазгі і выскачаць.

— Дзякую ж табе, кума, за добрую параду. Так я і зраблю. А то есці даўно хочацца.

Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усяе сілы ды і грымнуўся ў яго лбом. Тут яму і канец.

 

 Селянін, мядзведзь і лісіца

 
Вашая адзнака Нет Сярэдняя: 4.1 (10 галасы)

Араў селянін поле. Не канём, а валом. А вол такі лянівы быў, што проста бяда. Ні голасу не слухае, ні пугі не баіцца. Раззлаваўся селянін на вала ды як крыкне на яго:
— Ану, каб цябе мядзведзь задушыў!
Толькі ён так сказаў, аж тут і мядзведзь ідзе.
— Ну, давай, — кажа да аратага, — свайго вала. Я яго задушу.
Пачухаў селянін патыліцу. Шкада стала яму вала. Ды і араць не будзе на чым. Сам жа сахі не пацягнеш.
Вось ён і пачаў прасіцца ў мядзведзя:
— Дай, — кажа, — хоць загон дакончу. А ты схадзі тым часам за мяжу, у быльнёг, адпачні там.
— Добра, — згадзіўся мядзведзь. — Спяшацца мне няма куды.
Пайшоў ён за мяжу і лёг адпачываць.
Бяжыць з лесу лісіца, спынілася каля селяніна:
— Тпру-ру-ру! Гай, чалавеча, ці не бачыў ты тут ваўкоў-медзвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
— Не, лісанька, не бачыў, — адказвае ён.
А хітрая лісіца пакруцілася, пакруцілася каля воза ды зноў пытаецца:
— А што гэта там за мяжою ляжыць?
— Калода на лучыну, — кажа селянін.
Лісіца намахала хвастом:
— Каб гэта была калода, дык яна б на возе ляжала...
Сказала так і пабегла ў лес.
Пачуў гэта мядзведзь і просіцца ў селяна:
— Палажы мяне на воз...
Селянін палажыў яго на воз.
Зноў прыбягае лісіца.
— Тпру-ру-ру! Гэй, чалавеча, ці не бачыў ваўкоў-медзвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
— Не, не бачыў...
— А што гэта ў цябе на возе ляжыць?
— Калода на лучыну.
— Каб гэта была калода, яна б вяроўкаю была прывязана.
Сказала так і пабегла ў лес. Мядзведзь кажа селяніну:
— Прывяжы мяне вяроўкаю.
Узяў селянін вяроўку ды так увязаў мядзведзя, што той і не зварухнецца. А лісіца тут як тут:
— Тпру-ру-ру! Гэй, чалавеча, не не бачыў ты ваўкоў-медзвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
— Не, не бачыў.
— А што гэта ў цябе на возе ляжыць?
— Калода на лучыну.
— Каб гэта была калода, у ёй бы сякера тырчала.
Сказала і пабегла ў лес. Мядзведзь дужа напужаўся стральцоў, просіць селяніна:
— Зрабі, каб на мне сякера тырчала.
— Добра, — кажа селянін.
Узяў ён сякеру і ўсадзіў з размаху ў мядзведзя. Мядзведзь трохі паварушыўся — ды і дух з яго вон. А лісіца зноў тут.
— Ну, цяпер дай мне гасцінца за вала, — кажа да селяніна.
— Якога?
— Мяшок курэй.
— Добра, — кажа селянін, — дам табе гасцінца. Пачакай трошкі. Пайшоў селянін дахаты па курэй, а тут і сапраўды наехалі стральцы з сабакамі. Убачылі сабакі лісіцу ды за ёю. Лісіца і ад курэй адраклася. Ледзь да
сваёй нары дабегла.
Ускочыла ў нару, задыхалася.
А сабакі стаяць, лісіцу вартуюць, з нары не выпускаюць.
Надакучыла лісіцы ў нары сядзець, парашыла яна ад сабак адкупіцца.
— Вочы, вочы, — кажа лісіца, — што вы рабілі, як я ад сабак уцякала?
— Глядзелі, куды табе бегчы.
— А вы, вушы?
— Слухалі, ці блізка сабакі.
— А вы, ногі?
— Хутчэй беглі, цябе ратавалі.
— А ты, хвост, што рабіў?
— А я ўсё то за пень, то за калоду чапляўся.
— Ну, хвасцішча-дурнішча, аддам жа я цябе сабакам!
I выставіла хвост з нары:
— Наце вам, сабакі, хвост!
Сабакі ўхапіліся за хвост ды і лісіцу разам з ім выцягнулі.

 
 
свернуть

Краязнаўчая казка - адкуль пайшла назва Брэста.

Прыйшлі да вялікай ракі першыя плямёны дрыгавічоў. Здзівіліся, пабачыўшы шматлікія груды (выгібы), і далі ёй назву «Буг». І вось што здарылася на беразе Буга.

Жыла там дзяўчына Прыгожа. А на супрацьлеглым баку ракі жыў каваль. З самога дзяцінства ён дапамагаў Вялікаму кавалю, свайму бацьку. Вось і празвалі яго ласкава «Кавальчук», гэта значыць “малы каваль, чаляднік”.

Спадабалася Прыгожа Кавальчуку. Зрабіў ён лунніцы - упрыгожванне з металу ў выглядзе месяца, ды з зерню (з залатымі ці срэбнымі шарыкамі). Прыплыў у паселішча Прыгожы, расклаў перад ёю свой тавар. З тых часоў і запомніла яна каваля ...

Даведаўся пра прыгажуню падземны бог Сіціврат. Задумаў ён выкрасці яе і зацягнуць у свае ўладанні. Дачакаўся, калі дзяўчына з сяброўкамі пайшла ў грыбы, у мядзведзя ператварыўся, зароў на ўвесь лес, за Прыгожай пагнаўся. Вось-вось дагоніць, схопіць сваімі лапамі. Усё гэта бачыла чараўніца Стрыга. Моцна яна ненавідзела падземнага бога за тое, што ён яе сясцёр зацягнуў глыбока пад зямлю, і вырашыла адпомсціць Сіціврату. Ударыла яна дзяўчыну зялёнай галінкай, і ператварылася тая ў дрэўца. Бераст (вяз, ільм) – так у тутэйшых мясцінах называюць яго.

Не бачыць мядзведзь дзяўчыны ...

Вярнуліся спалоханыя сяброўкі Прыгожы ў паселішча, распавялі пра тое, што адбылося. Зашчымела сэрца ў Кавальчука. Адправіўся ён да вешчуна за парадай. Стары сказаў, што трэба дачакацца Купальскай ночы, знайсці папараць-кветку. Той, хто сарве яе ды прыцісне да сэрца, стане разумець мову звяроў, птушак, дрэў, кветак і траў. Але так будзе толькі да ўзыходу сонца. Але не сказаў чараўнік галоўнага: Прыгожы не вярнуць - Стрыга паляцела далёка.

Надышла доўгачаканая Купальская ноч. Кавальчук па лясных палянах ходзіць, папараць-кветку шукае. Знайшоў! Кветка ўжо амаль закрыла пялёсткі, але каваль паспеў сарваць яе і прыціснуць да сэрца. І здарылася дзіва! Кавальчук стаў разумець, пра што прырода размовы вядзе.

Прыйшоў Кавальчук да таго месца, дзе Мядзведзь усё разбурыў. Нешта знаёмае здалося яму ў голасе бераста. Дрэўца з бярозкай размаўляла. Пазнаў ён голас сваёй Прыгожы. Кінуўся да бераста, абдымае дрэўца, цалуе яго. Толькі Прыгожа, стаўшы дрэвам, ужо забылася пра тое, што некалі была дзяўчынай і жыла сярод людзей. Не мог Кавальчук расстацца з дрэўцам. Выкапаў яго з зямлі, ніводнага карэньчыка ня пашкодзіў. Перанёс на мыс між Бугам і ракой Мухавец. Пасадзіў на самым бачным месцы. Сцюдзёнай вадой паліваў. Кожны лісточак зберагаў. Хату побач паставіў, кавальню сюды перанёс. Берастам назваў сваё новае месца жылля.

Услед за кавалём і іншыя людзі з племені дрыгавічоў тут пасяліліся. І назва паселішча ім спадабалася, бо надта прыгожым расло дрэва.

Берастам стала дрыгавічка Прыгожа. Прыгожым стаў горад Брэст.

Зваўся горад у розныя часы Берастам, Бярэсціем, Бярэсцем, Брэстам-над-Бугам, Брэст-Літоўскам.

 

свернуть