Мастацкія творы
Вожык і Ручаёк
Я.Галубовіч
Восенню, калі пахаладала, знайшоў вожык у глухой мясцінцы трухлявы пень, зрабіў у ім гняздо з лісця і заснуў.
Доўга спаў вожык ці не, сам не ведае. Але аднойчы пачуў, што нехта трывожыць яго: усё бубніць і бубніць непадалёку. Высунуў пыску з гнязда, глядзіць — ручаёк весела журчыць.
—Прачнуўся сам і іншых будзіш, — папракнуў вожык. —А я не выспаўся яшчэ, ручаёк.
I зноў у гняздо паціснуўся, заснуў. Раніцаю вочкі расплюшчыў і зморшчыўся, быццам горкую пілюлю праглынуў. Увесь бачок— мокры.Вылез з гнязда і бачыць: ручаёк пашырэў, да самага пня падступіўся.
— Ну, пачакай, назола! — зазлаваў вожык. — Я цябе зямлёю засыплю!
Хуценька перабіраючыножкамі, падбег да ручайка, а той падхапіў яго і панёс.
Плыве вожык, ніяк да беражка прыстаць не можа. Анаўкола вясна. Лёгкі туманок над зямлёю сцелецца. Падбелрасцвіў, пралескі яснымі вочкамі ўсміхаюцца. У сінім небе жаваранкі спяваюць. Вожык і пра злосць сваю забыўся. Выбраўся з вады на беражок, сказаў:
— Дзякуй, ручаёк! Каб не ты, я і вясну праспаў бы ў цёплым гняздзечку.
Яшава рукавічка
В. Хомчанка
Выйшла бабуля ў сад, села на ўслончык і пачала вязаць унуку Яшу рукавічку.
Раніца была цёплая, ласкавая, грэла сонейка, пад страхой пішчалі вераб'і, а ў траве бегаў коцік.
Апоўдні рукавічка была амаль гатова.
Вязала бабуля, вязала, ды, седзячы, і заснула.
Коцік убачыў клубок у траве, скокнуў да яго, торкнуў лапкай раз-другі, клубок і закаціўся ў кусты.
А там ляжаў Яша.
— Псік! — прагнаў ён коціка. Потым падняў клубок і пачаў наматваць на яго нітку.
Матаў, матаў, а нітцы няма канца.
Бабуля прачнулася і пляснула ў далоні:
— Бацюхны мае! А дзе ж рукавічка?!
А ад рукавічкі адзін пальчык застаўся.
Усю рукавічку Яша зноў на клубок пераматаў.
Сiнявoчкa
А. Дyдapaў
У ціхай лагчыне, пад старой разгалістай вярбой жыла маленькая чыстая крынічка. Яе звалі Сінявочка. Крыштальная вадзіца ўдзень і ўночы, улетку і ўзімку бруілася з Сінявочкі, бы нітачка-ручаінка, і збягала ў Зялёную Сажалку, што жыла па суседству. Пухнатыя воблакі кожную раніцу, бы ў люстэрка пазіралі ў Сінявочку, прыхарошваліся і, перш чым плыць у свае далёкія падарожжы, заўсёды гаварылі:
— Ах, якая прыгажуня гэта Сінявочка! Такая цудоўная, такая празрыстая!
У спякотныя летнія дні ў крынічцы купалася Сонейка, ноччу на паверхні вады разам з зорачкамі адпачываў вастрарогі Месяц. Сінявочка была вельмі добрая, яна з усімі сябравала, і кожны, хто толькі захоча, мог падысці і напіцца яе срэбнай халоднай вадзіцы... За гэта ўсе птушкі і звяры, што жылі ў лагчыне, любілі Сінявочку. I яшчэ яе любілі за тое, што ў начны супакой сваім звонкім голасам крынічка спявала песні... Нават самы дзівосны спявак салавей і той прылятаў да крынічкі, садзіўся на ніжнюю галінку старой вярбы і слухаў, як Сінявочка спявае:
Цюр-лі, цюр-ді ля лоз
Струменіцца вадзіца,
У спёку і ў мароз
Прыходзь сюды напіцца...
Вось толькі адна Зялёная Сажалка не любіла Сінявочку. Яна злавала на крынічку за тое, што да яе ўсе прыходзяць, з ёю сябруюць, а Зялёную Сажалку і не заўважаюць нават... Ды і не любяць!
— Ква-ква-ква! — зарагатала вясёлае Жабяня, калі Зялёная Сажалка паскардзілася яму. — За што цябе любіць? Сама вунь нікога не любіш!
— Мала што! — адказала капрызная Зялёная Сажалка. — Не люблю, а мяне хай любяць...
— Гэтак не бывае, — сказала Жабяня. — I не будзе! Сінявочка дык вунь добрая і ласкавая... Спявае для ўсіх, усіх у госці запрашае... А ты? Зялёнае слізкае павуцінне апранула на сябе, ваду схавала, усіх сваіх жыхароў прагнала прэч... Стары Карась і той уцёк ад цябе.
— Змоўкні, плюгаўка! — злосна закрычала на яго Сажалка. — Расквакалася тут! Я ўсе роўна лепшая за вашу мізэрную Сінявочку. У мяне вада цёплая, а яна лядзяш...
— Ква-ква-ква! — зноў зарагатала Жабяня. — Гэта яна летам, у спёку, халодная, а зімой — цёплая... А з цябе вунь бурбалкі ідуць... Ква-ква-ква!
Зялёная Сажалка ўсхадзілася не на жарт.
— Калі захачу, — пагрозліва прамовіла яна, — то ад вашай Сінявочкі і знаку не застанецца.
— Дурніца! Сінявочка з Сонейкам сябруе. Яно цябе як прыпячэ, дык за адзін дзень высахнеш ушчэнт.
— Не высахну! Я вялікая!
— Высахнеш... Ты вялікая таму, што цябе вадой Сінявочка поіць, а так бы... Ква-ква!
— Ідзі адсюль! — сярдзіта булькнула на яго Сажалка.
— Ква на цябе! — адказала Жабяня і паскакала далей.
А злая Зялёная Сажалка задумала чорную справу.
Цёмнай ноччу, калі Сінявочка праспявала сваю песеньку і задрамала, Зялёная Сажалка ўзяла сваё слізкае павуцінне, спляла з яго цяжкі нерат, употайкі падкралася да крынічкі і ўскінула на яе... Апляла і заблытала. У гэтую ноч над лагчынай вісеў густы туман, і ўсе сябры Сінявочкі не бачылі таго, што зрабіла Сажалка, і не змаглі прыйсці на дапамогу крынічцы.
Ранкам, калі сонейка прагнала прэч туман, калі прачнуліся звяры і птушкі, усе здзівіліся, што ў лагчыне не чутно песенькі Сінявочкі… Белыя воблакі шукалі сваю сяброўку, шукаў спявак Салавей, шукала вясёлае Жабяня, але Сінявочкі нідзе не было відно. Зелёнае павуцінне Сажалкі прыціснула яе да зямлі і схавала...
Як ні білася крынічка, як ні спрабавала выбрацца з-пад нерата да сваіх сяброў, але ўсё было марна. Толькі некалькі кропелек прасачылася праз слізкае павуцінне, але ўсе палічылі гэтыя кропелькі за расу.
I вось Сонейка паднялося высока і таксама пачало шукаць сваю сяброўку. Яно так пільна ўглядалася ў лагчыну, што берагі Зялёнай Сажалкі адразу ж пачалі сохнуць, а яна сама мялець проста на вачах...
— Вой! — залямантавала Зялёная Сажалка. — Вой, ратуйце! Паміраю! Дапамажыце! Не буду больш! Даруйце!
Але ніхто яе не слухаў і ніхто не ішоў на дапамогу фанабэрыстай і нядобрай Сажалцы. Усе шукалі крынічку і не маглі знайсці.
На шчасце, тым цёплым ранкам ішлі паўз лагчыну ў лес па грыбы хлопчык і дзяўчынка.
— Дзіўна! — сказаў хлопчык, калі яны праходзілі каля Сінявочкі. — Тут жа ля вярбы павінна быць крынічка, а яе чамусьці няма...
— Гэта тая, якую завуць Сінявочкай? — спытала дзяўчынка.
— Тая. Але дзе ж яна?
— Давай пашукаем.
Яны паставілі на сцяжынцы свае кошыкі і пачалі шукаць крынічку. Абышлі вакол старой вярбы.
— Вось! Вось яна! — радасна запляскала ў ладкі дзяўчынка. — Бачыш кропелькі? Зарасла толькі...
— А мы зараз яе вызвалім! — сказаў хлопчык і ўчапіўся за слізкі нерат Зялёнай Сажалкі. — Фу, брыдота нейкая... Дапамагай...
I яны разам пачалі аддзіраць ад беднай крынічкі брыдкі нерат... Той супраціўляўся, чапляўся за берагі Сінявочкі, але ўрэшце затрашчаў, і крынічка вызвалілася.
Блакітная свежая вадзічка зноў заіскрылася пад Сонейкам... Хлопчык і дзяўчынка кінулі слізкае павуцінне назад у перасохлую Сажалку, выцерлі аб траву рукі, наліліся з Сінявочкі чысценькай вадзічкі, узялі свае кошыкі і пайшлі ў лес...
А вольная Сінявочка зноў заспявала сваю вясёлую песеньку.
Гонар
У. Галубок
На краю бярозавага гушчару, пад калматай ёлкай, вырас непамерна вялікі баравік.
Колькі было гонару, неба толькі адно ведала, ад рання да змяркання, як чмель, гудзеў, скоса пазіраючы звысока ўніз, дзе раслі апенькі, казлы, лісіцы і ўсялякая, як казаў ён, пошасць.
— Што ж вы, дармаеды, — пад шум баравы мармытаў баравік, — я старшына, мне ж толькі пашана ад лесу і людзей. — Ні рост, ні сіла, нераўня вам, карлюкам.
— Яго праўда, яго праўда! — шаптала сямейка апеняк, прытуліўшыся к спарахнеламу пню.
— Глянуць на нас, смеху варта, камель як лазіна і шапка, — зжалься божа, — толькі знак той! — А ў яго галава з салятырку і нага, як выварацень.
Ішоў лесам мужык і няўзнак падслухаў гонар баравіка.
— Э, стары грыбазвон, дос плявузгаць, хадзі-тку ў кош, пабачым, што рэкнеш, як палезеш у печ.
I, прыгнуўшыся к зямлі, звольна падняў яго ўгару, павёўшы вострым нажом па грубым ашыйку.
Але як угледзеў, што ўнутры капашыліся чэрві, мякнуў аб зямлю, наступіў шырокім, як засланка, лапцем і пайшоў паважна сабе далей.
Бусел
Бусел
Уладзімір Ягоўдзік
Напэўна, вясёлы жартаўнік прыдумаў гэты жарт. Ён кароценькі. Ты яго, дружа, адразу запомніш.
Ходзіць бусел па балоце,
Работы не мае.
Траву смыча,
Дзюбай тыча
Ды ўсё пазяхае.
Між тым ад буславага пазяхання не надта весела жывецца жабам, вадзяным жукам ды ўсялякім казюркам, мышам-палёўкам. I не толькі ім. Часам нават гадзюкі і вужы трапляюць на спажыву цыбатаму паляўнічаму. А паляваць яму даводзіцца з самага ранку да позняга вечара. Асабліва напачатку чэрвеня, калі ў гняздзе-капелюху з’явяцца бусляняты — жвавыя пухнацікі. Птушаняты аперваюцца і растуць хутка. Абы хапала корму. Праз два месяцы ў буслянцы становіцца цесна. Чарнадзюбыя маладыя буслы нецярпліва падскокваюць у гняздзе, ускідваюць над сабою крылы — спрабуюць іх сілу. Неўзабаве прыходзіць празрысты жнівеньскі дзень, калі ўся бусліная сямейка пакідае роднае жытло. У канцы жніўня, перад вандроўкай у далёкую Афрыку, буслы збіраюцца ў вялікія чароды і падоўгу кружацца ў небе. Высока-высока, пад самымі воблакамі. Проста над буслянкамі і хатамі. Так яны развітваюцца з радзімаю да наступнай вясны.
А ці ведаеш ты, мой дружа, адкуль з'явіліся на нашай зямлі буслы і чаму яны любяць жыць па вёсках, сярод людзей? Не чуў? Тады слухай.
Калісьці вандраваў на белым свеце добры чараўнік. I заблукаў ён на Беларусь. Бачыць — прыгожая тут зямля. Векавыя пушчы, ураджайныя палеткі, не злічыць рэчак і азёраў... Адно кепска: развялося шмат розных паўзучых гадаў. Жыцця ад іх няма ні людзям, ні жывёліне. Паспачуваў дабрадзей нашым прашчурам. Узяў вялізную торбу і сабраў туды рознае плюгаўства. Ніводнай жабы ні гадзюкі не пакінуў.
Вядома, стаміўся ад такой нялёгкай работы. Не хапіла сілы самому падняць і занесці тую торбу, каб укінуць у бяздонную багну-дрыгву. Таму і гукнуў на падмогу хлопца, які сена касіў на лузе. Узваліў яму чараўнік торбу на спіну ды загадаў не развязваць па дарозе.
А дзяцюк, як на тое, аказаўся вельмі цікаўны. Закарцела яму зірнуць, што ў торбе варушыцца ды сыкае. Схаваўся ён за бухматы куст вербалозу і развязаў торбу. Як развязаў — дык самлеў ад страху. Гады тым часам вылезлі і зноўку распаўзліся па ўсёй зямлі.
Добры чараўнік не схацеў другі раз з імі пэцкацца. Начапіў ён парожнюю торбу неслуху-касцу на плячо — выправіў яго збіраць выпушчанае плюгаўства. Толькі дзяцюк злавіў першую жабу — як ператварыўся ў бусла.
З таго часу і дыбае бусел, нібы касец, па лугах-балотах. Босы, а чырвонымі нагамі, у белай кашулі і з чорнаю торбаю за спіной. Потым чараўнік злітасцівіўся над небаракам, паслаў яму на падмогу жонку-бусліху і дзетак-буслянят. А жыць дазволіў у вёсцы, сярод людзей, каб не забыліся, што вядуць свой пачатак ад чалавечага роду. Людзі таксама помняць пра гэта, таму ніколі не крыўдзяць буслоў, шануюць іх, як родных братоў.
Бeлapycь – мaя Paдзiмa
Apтyp Boльcкi
«Бeлapycь – мaя Paдзiмa»
Якaя пpыгoжaя нaзвa ў нaшaй кpaiны – Бeлapycь! A яшчэ мы зaвём яe – Paдзiмa. A яшчэ – Бaцькaўшчынa. Paдзiмa – бo тyт мы нapaдзiлicя, бo янa нaм caмaя poднaя з ycix кpaiн нa цэлым cвeцe. Бaцькaўшчынa – бo янa дacтaлacя нaм aд бaцькoў нaшыx. A iм aд ixнix бaцькoў – нaшыx дзядoў. A дaлeй – aд пpaдзeдaў, aд пpaпpaдзeдaў... I тaк – aж дa caмыx дaлёкix пpoдкaў. Haд шыpoкiмi пaлямi, нaд вeкaвeчнымi пyшчaмi, нaд зялёнымi лyгaмi, нaд блaкiтнымi cтyжкaмi pэк i paчyлaк, нaд люcтэpкaмi нeзлiчoныx aзёp лyнaюць y выcoкiм нeбe бeлaкpылыя бycлы. Taмy пaэт нaзвaў кpaiнy нaшy зямлёю пaд бeлымi кpылaмi. A кoлькi бaгaццяў cxaвaнa ў зямлi гэтaй! Kaлiйныя coлi, якiмi ўзбaгaчaюць глeбy, кaб янa нe бяднeлa i дaвaлa дoбpыя ўpaджai. Ix здaбывaюць бeлapycкiя шaxцёpы пaд Caлiгopcкaм. Byчoныя-гeoлaгi знaйшлi ў нeтpax Бeлapyci i зoлaтa i кaжyць, штo ёcць нaвaт aлмaзы. Tpэбa тoлькi як cлeд пaшyкaць... Жытa ў пoлi, яблыкi ў caдax, cвoйcкaя жывёлa нa пaдвopкax, звяpы ў ляcax, pыбa ў вoдax... Ды xiбa пepaлiчыш ycё! Aлe caмы вялiкi cкapб Бeлapyci – гэтa людзi, бeлapycы. Пoбaч з бeлapycaмi жывyць y нaшыx гapaдax i вёcкax пaлякi, лiтoўцы, pycкiя, яўpэi, тaтapы... – выxaдцы з iншыx кpaiн. Уce paзaм мы cклaдaeм бeлapycкi нapoд. Уce мы – гpaмaдзянe нeзaлeжнaй Pэcпyблiкi Бeлapycь. Taк зaвeццa нaшa дзяpжaвa. Уce мы пaвiнны пaмнaжaць cвaёй пpaцaй яe бaгaццi, бapaнiць aд нягoд i нaпacцяў, як бapaнiлi яe нaшы пpoдкi.
Меню раздела